ختلان از نگاه حاجی حسین

ختلان یکی از مناطق مهم تاجیکستان است که در طول تاریخ خاستگاه شخصیت های علمی، فرهنگی و ادبی برجسته ای بوده است. حاجی حسین ختلانی در یکی از تألیفات منظوم خود به نام کامدی و مدن تصویری بسیار جالب و خواندنی از این منطقه ارائه می دهد. وی در این اثر ابتدا خواننده را از موجودیت سرزمینی به نام ختلان آگاه می کند و بقای خود را وابسته به زیستن در وطن یعنی ختلان می داند. حاجی حسین راجع به پیدایش ختلان نیز قید می کند که خدا بهشتی در عالم آفرید و آن را ختلان نام نهاد. همچنین، وی به جایگاه اهل فضل و دانش و بزرگان علم و ادب و هنر ختلانیان نیز اشاراتی کرده است. حاجی حسین بر این عقیده بود که خداوند حضرت آدم را از گل این دیار ساخته است. وی ختلان را از خُتن، خِتا، بدخشان، فرنگستان، هند، کشمیر و اصفهان بالاتر می گذارد و آب های مصفا و چشمه ساران آن را با شور و شوق وصف می کند. حاجی حسین ختلانی در مقدمۀ داستان کامدی و مدن که در پیروی داستان هم نام میرزا عبدالقادر بیدل ایجاد شده است، از تصویر منظره های نا تکرار هندوستان صرف نظر کرده، زادبومش ختلان زمین را در مقابل این کشور افسانه ای گذاشته و به وصف آن همچون فردی میهن پرست زبان به گفتار گشوده است.